Ankara destekli bilim projesi: TXPES hüzme hattı Ürdün’de açıldı
Ankara’nın bilim diplomasisi desteğiyle geliştirilen ve tamamen Türk mühendis ekiplerince tasarlanan TXPES ışın hüzmesi hattı, Ürdün’ün Salt kentinde düzenlenen törenle uluslararası araştırmacıların kullanımına açıldı.
Orta Doğu Sinkrotron Işığı Deneysel Bilim ve Uygulamaları Uluslararası Merkezi’nin (SESAME) Salt kentindeki yerleşkesinde, Türkiye’nin tasarladığı TXPES (ID11R-TXPES) Işın Hüzmesi Hattı için resmi açılış töreni düzenlendi. Ürdün Prensi Hasan bin Talal’ın himayesinde yapılan törene Türkiye Enerji, Nükleer ve Maden Araştırma Kurumu (TENMAK) ile Türkiye’nin Ürdün Büyükelçiliği katıldı.
TÜRKİYE’DEN RESMİ TEMSİLİYET
Türkiye’yi temsilen Amman Büyükelçisi Yakup Caymazoğlu ve TENMAK Başkanı Abdullah Buğrahan Karaveli törende konuşma yaptı. Koç Üniversitesi, Bilkent Üniversitesi ve Türk Hızlandırıcı ve Işınım Laboratuvarı’nın (TARLA) bilimsel katkılarıyla hazırlanan TXPES hattının açılışına Fransa, Kanada, Bulgaristan, Çekya, Malezya, İrlanda, İran, ABD, Avusturya ve İsviçre’nin Amman Büyükelçiliklerinden temsilciler de katıldı.
TÜRKİYE’NİN MALİ DESTEĞİ VE KATKISI
Türkiye’nin 2001–2025 döneminde SESAME projesine yaklaşık 17 milyon ABD doları tutarında bütçe sağladığı belirtilirken, TXPES hattının tasarım ve uygulama faaliyetlerine çeşitli kamu kurumları ile üniversitelerin aktif şekilde katıldığı ifade edildi. Proje, Türkiye’nin bilimsel kapasitesini ve teknoloji üretme yeteneğini uluslararası alanda yansıtan nitelikli bir çalışma olarak değerlendiriliyor.
Türkiye’nin Amman Büyükelçisi Yakup Caymazoğlu
CAYMAZOĞLU: "BİLİM DİPLOMASİSİ BÖLGEYE UMUT TAŞIYOR"
Amman Büyükelçisi Yakup Caymazoğlu, TXPES hattının maliyetiyle birlikte Türkiye-Ürdün arasındaki bilimsel işbirliğinin güçlü bir örneği olduğunu söyledi. İki ülke arasındaki sıcak ve yapıcı ilişkilerin farklı alanlarda güçlendiğini vurgulayan Caymazoğlu, "SESAME bu ortaklığın en başarılı örneklerinden biridir. Ürdün hükümetinin sağladığı koşullar için teşekkür borçluyuz." dedi.
Caymazoğlu, SESAME’nin istikrarı ve bölgesel refahı destekleyen bilimsel bir platform olduğunu belirterek, "Ülkeler sınırları değil bilginin ufuklarını konuşmak için bir araya geldiğinde umut için alan açılır." ifadelerini kullandı. TXPES hattının yalnızca teknik bir ilerleme olmadığını, aynı zamanda çok taraflı işbirliğine duyulan inancın ifadesi olduğunu söyledi.
“TXPES BUGÜN İTİBARIYLA AKTİF”
TENMAK Başkanı Abdullah Buğrahan Karaveli, açılış sonrası yaptığı değerlendirmede SESAME’nin 2001’den bu yana bölgesel bilimsel işbirliğini desteklediğini belirtti. Fizik, yarı iletken teknolojileri, enerji uygulamaları ve kültürel varlık analizi gibi alanlarda kullanılan tesisin bugün yeni bir ışın hattına kavuştuğunu vurguladı.
Karaveli, TXPES hattının tasarımdan inşa sürecine dek tamamen Türkiye tarafından geliştirildiğini söyleyerek, "Artık aktif çalışıyor ve küresel bilime katkı sunmaya hazır. Bu, organizasyonun başlangıç günü." dedi. Demetlerin ışık hızına yakın hızlara ulaştırılarak çeşitli malzemeler üzerinde detaylı test ve analiz yapıldığını aktardı.
ÇEŞİTLİ ALANLARDA KULLANIM İMKANI
Karaveli, otomotiv sektöründe üretilen malzemelerin dayanıklılık ve korozyon testlerinin bu hat üzerinden yapılabildiğini belirtti. Aynı şekilde kültürel miras araştırmalarında eserlerin orijinalliğinin bu ışık hatlarıyla incelendiğini, yarı iletken ve çip teknolojilerinde de aynı altyapının zorunlu olduğunu söyledi. Türkiye’den ve diğer SESAME ülkelerinden araştırmacıların hattı aktif biçimde kullandığını, TENMAK’ın bu çalışmalara finansal destek sağladığını belirtti.
TÜRKİYE’NİN KURULUŞTAN BERİ LİDER ROLÜ
Karaveli, 2003’te temeli atılan tesisin kurucu ülkelerinden biri olan Türkiye’nin aidat katkıları, teknik destek ve yürütülen bilimsel projelerde öncü rol üstlendiğini vurguladı. TXPES hattının bölgedeki bilim insanlarına ileri düzey deneysel çalışma imkanı vereceğini ifade etti.
“TÜRKİYE’NİN İLK SİNKROTRON DENEY HATTI”
Bilkent Üniversitesi Fen Fakültesi Dekanı Emrah Özensoy, TXPES hattının Türkiye’nin ilk sinkrotron deney hattı olduğunu belirtti. Üretim ve tasarımın büyük bölümünün Ankara başta olmak üzere Türkiye’de yapıldığını söyledi. Dünyada yaklaşık 70 sinkrotron merkezi bulunduğunu, Türkiye’de ise böyle bir tesis olmadığı için TXPES’in bu alanda önemli bir ilk adım olduğunu aktardı.
Özensoy, ilerleyen yıllarda Türkiye’de milyar dolarlık sinkrotron merkezlerinin kurulmasının mümkün olduğunu belirterek, SESAME’nin aynı zamanda bölgesel barışı destekleyen bir proje olduğunu söyledi. TXPES hattının yaklaşık 6–7 milyon avro maliyetle Türkiye’nin bu desteğini somutlaştırdığını ifade etti.