İstanbul’un altında bir zamanlar süs balıkları yüzüyordu! Saraçhane’deki kayıp nilüfer gölünü biliyor musunuz?
19. yüzyıl haritalarında açıkça işaretlenmişti: Saraçhane semtinde bir zamanlar nilüfer çiçekleriyle dolu bir gölet vardı. Bugün ise tamamen yok oldu.
GİZEMLİ NİLÜFER GÖLÜ’NÜN İZLERİ ARANIYOR
İstanbul’un kalbinde, Fatih ilçesindeki Saraçhane semti bugün yoğun trafik, belediye binaları ve tarihi kalıntılarla çevrili olabilir. Ancak 19. yüzyıla ait bazı Osmanlı ve Avrupa menşeili haritalar, bu bölgenin altında bir zamanlar küçük ama dikkat çekici bir su ekosistemi olduğunu gösteriyor: Nilüfer Gölü...
Araştırmacılar, bu doğal oluşumun zamanla kuruduğunu, üzerinin doldurulduğunu veya modern kentleşme sürecinde yok edildiğini düşünüyor. Peki, bu göl gerçekten vardı mı? Varsa ne zaman ve nasıl yok oldu?
HARİTALARDA AÇIKÇA GÖRÜNÜYOR: NİLÜFERLİ GÖLETİN İZLERİ
Fransız kartograf Charles E. Goad’un 1904 tarihli İstanbul sigorta haritaları, bugünkü Saraçhane Parkı’na oldukça yakın bir noktada küçük bir göleti işaret eder. Bu alanda “gölcük”, “bataklık” ve “sazlık” gibi ibareler görülürken, bazı kaynaklarda “lotus çiçekleriyle kaplı doğal bir havuz” ifadesi yer alır. Bu ifadeler, gölün yüzeyinde süs bitkileri yani nilüferlerin (lotus) varlığını işaret ediyor.
Osmanlı arşiv belgelerinde de bu alana dair “suyolu güzergahları” ve “alçak alanlar” ifadesi geçmektedir. İstanbul Üniversitesi’nin yaptığı topoğrafik analizler ise bu bölgenin geçmişte alüvyon dolgusuyla kapanan bir dere yatağının parçası olduğunu göstermektedir.
SADECE NİLÜFER DEĞİL: SÜS BALIKLARI DA BELGELERE GİRMİŞ
Tanzimat sonrası İstanbul’un modernleşme sürecinde, bazı aristokrat ailelerin Saraçhane çevresindeki konaklarında süs balıkları beslenen havuzlar yaptırdığına dair anlatımlar da arşivlerde geçiyor. Bu bilgiler, bölgede doğal su kaynaklarının kontrollü şekilde estetik amaçla kullanıldığını ortaya koyuyor.
Özellikle Japon kökenli kırmızı balıklar ve lotus çiçekleri, 1800’lerin sonlarında Osmanlı bahçeciliğinde zarifliğin ve modernliğin sembolü olarak görülüyordu. Saraçhane’deki bu gölet de dönemin bu estetik anlayışını yansıtan nadide örneklerden biri olabilir.
GÖL NEDEN KAYBOLDU? KENTLEŞMENİN SESSİZ KURBANI
yüzyılın başında İstanbul’un büyük dönüşüme uğrayan bölgelerinden biri de Saraçhane oldu. Vatan ve Millet caddelerinin açılması, Anıtlar Kurulu'nun bölgede yürüttüğü kazı ve yol genişletme çalışmaları, doğal yapıların büyük bölümünü dönüştürdü. Göletin bulunduğu alan ya üstü örtülerek dolduruldu ya da yeraltı su hatlarına yönlendirildi.
Bugün bu bölgede yer altı su kaynaklarının suni olarak yönlendirildiği ve toprağın hala yer yer yumuşak olduğu tespit edilebiliyor. Yani Nilüfer Gölü’nün tamamen hayal ürünü olmadığını gösteren jeolojik izler hala mevcut.
