Günümüz medya dünyasında tarafsız habercilik, adeta bir "unicorn" avına dönüştü. Peki gerçekten hiçbir filtreden geçmemiş, tamamen nötr bir haber yapmak mümkün mü? Yoksa her haber kaçınılmaz olarak bir perspektif taşır mı?
Bu yazı, tarafsızlık iddiasını tartışırken sadece haberi değil; o haberi hangi siyasi zeminde, hangi muhalefet ve iktidar ilişkisi içinde yaptığımızı da sorgulamak istiyor. Çünkü bir ülkede muhalefet ne kadar güçlüyse, iktidar da o kadar denetlenebilir olur.
Gelin bu kadim tartışmayı birlikte masaya yatıralım.
TARAFSIZLIK İDDİALARINA RAKAMLARLA BAKIŞ
• Türkiye'de halkın sadece %32'si ana akım medyayı "tarafsız" buluyor (KONDA 2024)
• Gazetecilerin %68'i "editöryel müdahale" nedeniyle ideal haberlerini yapamadığını itiraf ediyor (P24 Bağımsız Gazetecilik Raporu)
• Reuters ve AP gibi ajanslar bile "mutlak tarafsızlık" iddiasını 2010’larda terk etti
Çarpıcı Örnek: BBC'nin 2022'de "imparatorluk mirası" tartışmaları sonrası tarafsızlık politikasını revize etmesi
TARAFSIZLIĞIN ÖNÜNDEKİ 5 TEMEL ENGEL
- Dil Seçimi: "Terörist" mi "militan" mı? Kelime seçimleri ideolojik yüklü olabilir
- Kaynak Problemi: Resmi açıklama mı öncelik almalı, tanık ifadeleri mi?
- Ekonomik Bağımlılık: Reklam verenlerin görünmez baskısı
- Algoritma Baskısı: Clickbait kültürü ve görünürlük savaşı
- Kültürel Kodlar: Kolektif hafızanın şekillendirdiği bilinçdışı önyargılar
DÜNYADAN İLHAM VEREN ALTERNATİF MODELLER
• The Correspondent (Hollanda): “Tarafsızlık değil, şeffaflık” mottosuyla yayın yapıyor
• Al Jazeera English: Küresel meselelerde çok kutuplu bakış açısı sunma iddiasında
• Teyit.org (Türkiye): Haber doğrulama (fact-checking) konusunda uzmanlaşıyor
Bonus:
40journos sokak röportajları ve belgesel formatlı içerikleriyle çok sesli bir haber anlayışı sunuyor. Sol-liberal çizgide duran bu platform, belge ve doğrulama odaklı yaklaşımıyla dikkat çekiyor. Evet, hükümeti eleştiren bir duruşu var, ancak haberlerinde doğruluk ilkesine sadık kalmaya özen gösteriyor.
UZMANLAR NE DİYOR?
• Prof. Dr. Yasemin İnceoğlu (İletişim Etiği): “Tarafsızlık değil, dengeli habercilik mümkün. Anahtar, tüm taraflara söz hakkı tanımakta.”
• Deniz Ergürel (Gazeteci): “Haberi yapanın kimliği, eğitimi ve değerleri kaçınılmaz olarak içeriğe siniyor. Dürüst olmak en iyi politikadır.”
• Noam Chomsky: “Medya, iktidarın dördüncü kolu olmaktan kurtulmadıkça gerçek tarafsızlık hayaldir.”
DİJİTAL ÇAĞDA YENİ ARAYIŞLAR
• Blockchain Haberciliği: Değiştirilemez veri kayıtlarıyla şeffaflık
• Yapay Zeka Editörler: Duygusal etkiden arındırılmış içerik üretimi
• Vatandaş Gazeteciliği: Olay yerinden doğrudan bilgi paylaşımı
Türkiye’den Örnek: Medyascope’un, haberi stüdyo dışına taşıyarak doğrudan olay yerinden aktardığı yayın politikası; izleyiciyi “haberin kaynağına yolculuğa” çıkarma çabası.
İZLEYİCİYE DÜŞEN GÖREVLER
- Çapraz Okuma: Farklı kaynaklardan aynı haberi okuyarak bağlam kurmak
- Medya Okuryazarlığı: Görsel ve dil manipülasyonlarını ayırt edebilmek
- Abonelik Modeli: Bağımsız ve reklamdan bağımsız medyayı desteklemek
Düşündürücü Soru:
Siz hiç size tamamen ters gelen bir kaynaktan düzenli haber takip ettiniz mi?
KUSURSUZ TARAFSIZLIK DEĞİL, DÜRÜST TARAFGİRLİK
Belki de aradığımız şey “mutlak tarafsızlık” değil. Onun yerine önyargılarının farkında olan, şeffaflık ilkesini benimseyen, çoğulcu ve dürüst bir habercilik anlayışı olabilir. Çünkü haber yapmak, yalnızca neyin anlatıldığını değil; neyin anlatılmadığını da seçmektir.
Okuyucuya çağrı:
Bugün, size ters gelen bir haber kaynağını 10 dakika okuyun. Rahatsız hissettiğiniz an, aslında öğrenmeye başladığınız andır.
TARAFSIZ HABER TESTİ
- Haberde “biz” ve “onlar” ayrımı var mı?
- Karşıt görüşlere adil söz hakkı verilmiş mi?
- Duygusal sıfatlar, yönlendirme dili var mı?
- Kaynaklar açık ve şeffaf şekilde mi belirtilmiş?