Barışı değerli kılan şey savaştır” diye başlasam, tepkinizi duyar gibiyim.
Ama tarih bize gösterdi ki insanlık, ancak büyük yıkımlardan sonra gerçek düzenleri inşa edebildi.
Bugün Gazze’de akan her damla kan, BM’nin mezarına atılan bir kürek toprak aslında.
İsrail’in işlediği insanlık suçları karşısında koca dünyanın çaresiz kalışı, bu çürümüş sistemin son nefesini verdiğinin kanıtı değil mi?
*
KÜRESEL YÖNETİŞİM: BÜYÜK UMUTLAR
Buna en büyük örnek Birleşmiş Milletler, yani küresel yönetişim tarihidir.
James N. Rosenau’ya göre küresel yönetişim, “hükümetler olmadan yönetişim” demek; uluslararası sorunların kolektif çözümü.
İlk başta politik ve ekonomik çıkarlar için doğan bu sistem, zamanla ulus ötesi sorunlarla karşılaştı. Devletler çözemeyince, sivil toplumlar ve uluslararası örgütler gibi hükümet dışı aktörler devreye girdi.
19. yüzyılda sanayi devrimiyle birlikte ticarette ortaya çıkan sınır ötesi yargı yetkisi sorunları, bu krizleri çözecek yasaların gündeme gelmesine neden oldu. Telgrafın icadıyla 1865’te Uluslararası Telgraf Birliği, 1874’te Uluslararası Posta Birliği kuruldu. Bunlar dünyanın ilk çok taraflı rejimleriydi.
Ticari ihtilafları çözmek için 1899’da Daimi Tahkim Mahkemesi kuruldu. Böylece ilk kez Avrupa dışındaki ülkeler de (Çin, Japonya ve bazı Latin Amerika ülkeleri) masada yer aldı ve eşit söz hakkına sahip oldu.
MİLLETLER CEMİYETİ VE ÇÖKÜŞÜ: BÜYÜK HAYAL KIRIKLIKLARI
Bir sonraki evre Milletler Cemiyeti idi. Amaç, yeni bir dünya savaşını engellemekti. Ayrıca sağlık, iş gücü, adalet için standartlar ve kurumlar da oluşturuldu.
Çöküş nedenleri:
- ABD Senatosu’nun ülkenin cemiyete katılımını reddetmesi
- 1931’de Japonya’nın Mançurya’yı, 1935’te İtalya’nın Etiyopya’yı işgalini engelleyememesi
- İspanyol İç Savaşı’nda etkisiz kalması
- Nazi Almanyası’nın yeniden askerileşmesi
- Doğu komşularının ilhakına seyirci kalması — tıpkı bugün BM’nin Gazze’deki soykırıma seyirci kalışı gibi!
- 1930 Ekonomik Buhranı ile üyelerin geri çekilmesi ve milliyetçiliğe dönüş
Bu çöküşe rağmen cemiyet, küresel yönetişim fikrini güçlendirdi ve Uluslararası Adalet Divanı gibi kalıcı kurumlar bıraktı.
BM: SOĞUK SAVAŞIN ÇOCUĞU, ÇİFTE STANDARTLARIN MABEDİ
İkinci Dünya Savaşı sonrası, 1945’te Birleşmiş Milletler ve San Fransisco Antlaşma Sistemi kuruldu. Dünya Sağlık Örgütü, IMF, Asya Kalkınma Bankası, Amerikan Devletleri Örgütü, Afrika Birliği gibi birçok kurum bu yapının yan kuruluşları oldu.
BM, insani alanda birçok adım atsa da, küresel yönetişimin yayılımı esas olarak 1990’larda hız kazandı. Soğuk Savaş sonrası, daha anarşik ama karşılıklı bağımlı bir küresel sistem ortaya çıktı. Bu süreç küreselleşme olarak tanındı.
Bu dönemde halk sağlığı, iklim değişikliği, kalkınma, ticaret, insan hakları, barış ve güvenlik gibi sınır aşan sorunlar gündeme girdi.
Ruanda (1994) ve Kosova (1998–99) soykırımları, “Koruma Sorumluluğu” (R2P) kavramını doğurdu.
Bu ilke, 2005 Dünya Zirvesi’nde BM üyelerince kabul edildi ve 2006’da 1674 sayılı BM Kararı ile teyit edildi.
Ama bugün bu kavram, İsrail’in Gazze’de işlediği suçlar karşısında tamamen kayboldu. 1674 sayılı karar artık bir gazete kâğıdından bile daha değersiz.
GAZZE VE BM’NİN KRİZİ: TARİH TEKERRÜR EDİYOR
Bugün Gazze’de yaşananlar—kitlesel katliam, savaş suçları ve insanlığa karşı suçlar—BM’nin, küresel yönetişimde Milletler Cemiyeti’nden daha büyük bir çöküş yaşadığını gösteriyor.
Peki bu kıyam, adaletin sesini duyuracak yeni yapıların doğum sancısı mı?
- Milletler Cemiyeti çöktü, yerine BM geldi.
- BM çöküyor, peki sırada ne var?
Türk Devletleri Teşkilatı mı?
İslam İşbirliği Teşkilatı mı?
Yoksa bambaşka bir model mi?
Tarih bize şunu söylüyor: Yeni küresel yönetişimin karakteri, başa hangi ülkelerin geçeceğine bağlı olacak.
Ama asıl soru şu:
Yeni bir Birleşmiş Milletler kurulduğunda Gazze hayatta kalmış olacak mı?
Ve insanlığımızdan geriye kalan birkaç parçamız hâlâ orada olacak mı?