Ortadoğu masasına şimdi de “Kuzey İrlanda modeli” konuldu.
İngiltere Başbakanı Keir Starmer, Hamas’ın silahsızlanma sürecinde, ülkesinin Kuzey İrlanda’daki barış deneyiminden yola çıkarak “öncü rol oynamaya hazırız” dedi.
Açıklama, barış planlarında Tony Blair’in de yeniden sahaya dönmesiyle birlikte Londra’nın Gazze sürecine ağırlık koymak istediğinin göstergesi olarak yorumlandı.
İNGİLİZ FORMÜLÜ:SİLAHI TESLİM ET,SİYASETE OTUR
Starmer’ın referans verdiği Kuzey İrlanda modeli, 1998 tarihli Hayırlı Cuma Anlaşması’na dayanıyor.
IRA, anlaşmadan sonra silahlarını bağımsız bir uluslararası komisyonun gözetiminde, dini temsilcilerin huzurunda imha etti.
Silahsızlanma hemen değil, aşama aşama gerçekleşti; süreç altı yıl sürdü.
Bu modelde kritik olan, “silahı bırakanın dışlanmadığı”, yani siyasete katılımın eşzamanlı teşvik edilmesiydi.
GAZZE NEDEN AYNI DEĞİL?
Kuzey İrlanda’da IRA hiçbir zaman yönetimi elinde tutmadı; Hamas ise 2007’den beri Gazze’nin fiilî idarecisi.
Yani silahsızlanma, sadece “örgütün değil”, bir yönetim gücünün devri anlamına geliyor.
Ayrıca Gazze’de abluka, tünel ağı ve sürekli saldırı tehdidi içinde güvenlik koşulları tamamen farklı.
Kısacası, Belfast’ta siyasi zemin vardı; Gazze’deyse hâlâ savaş enkazı var.
BLAİR VE POWELL HATTI
Starmer’ın ulusal güvenlik danışmanı Jonathan Powell, Kuzey İrlanda barışının mimarlarından.
Bugün ise Tony Blair’le birlikte, Gazze’de kurulması planlanan “geçiş otoritesi” fikrinin arkasında yer alıyorlar.
İngiltere, bir tür “arabulucu ekip” kurarak Hamas’ın silahsızlanmasında bu deneyimi rehber göstermek istiyor.
Fakat bölgedeki gerçek güç dengeleri ve Türkiye–Katar–Mısır eksenli garantörlük mekanizması düşünüldüğünde, Londra’nın tek başına belirleyici olması mümkün değil.
MODELİN ALINABİLECEĞİ, ALINAMAYACAĞI YERLER
Kuzey İrlanda’dan kopyalanabilecek kısım:
- Tarafsız bir uluslararası çözüm komisyonu,
- Şeffaf raporlama ve doğrulama sistemi,
- Dini ve sivil tanıkların sürece dahil edilmesi.
Ama birebir uygulanamayacak kısım:
- Önce silah, sonra siyaset sıralaması; çünkü Hamas zaten yönetimde.
- İsrail’in aşırı sağ koalisyonu, “tam kontrol” isteğiyle süreci baltalayabilir.
- Bölgedeki güç paylaşımı Kuzey İrlanda’daki gibi iki taraflı değil; çok aktörlü ve parçalı.
MODEL DEĞİL, YÖNTEM
Kuzey İrlanda barışı, bir mucize değil; sabır, diplomasi ve güven inşasının ürünüydü.
Gazze’de aynı reçete işlemeyebilir ama metodoloji değerli:
1. Eşzamanlılık: Silah–siyaset–gündelik yaşam süreçleri birlikte yürütülmeli.
2. Doğrulanabilirlik: Silahsızlanmayı, geri çekilmeyi, halkın güvenliği, insani yardımlar,kısaca her aşama tarafsız aktörler denetlemeli.
3. Yerel sahiplik: Dış plan değil, içeriden gelen mutabakat belirleyici olmalı.(Özellikle İsrail iç siyasetinde)
*
Kuzey İrlanda modeli, Gazze için bir “kopyala–yapıştır” reçete değil.
Ama doğru yorumlanırsa, savaş sonrası yeniden yapılanmanın diplomatik iskeletini oluşturabilir.
Yeter ki model değil, metodoloji transfer edilsin.