Arkeoloji artık toprakla değil, kodla uğraşıyor.
Belki de geleceğin kazı alanı veri merkezlerinin derinliklerinde.
Bir gün, geleceğin arkeologları kazma değil, veri kurtarma yazılımı kullanacak.
Kazı alanı toprak değil, bir veri merkezinin soğutulmuş koridorları olacak.
Ve bizim uygarlığımızın kalıntıları, kırık çömlekler ya da taş yazıtlar yerine, çökmüş linklerde, silinmiş hesaplarda, bozuk dosya formatlarında aranacak.
Bu bir fantezi değil.
“Dijital arkeoloji” artık ciddi bir araştırma alanı. Arkeologlar bir süredir yalnızca toprakla değil, veriyle de uğraşıyor.
2022’de yayımlanan Current Digital Archaeology incelemesi, dijital araçların arkeolojinin ayrılmaz bir parçası haline geldiğini söylüyor.
Kazılar artık dronlarla haritalanıyor, üç boyutlu modellerle belgeleniyor, veriler yapay zekâ sistemlerinde saklanıyor.
Yani tarih artık yalnızca taşla değil, kodla da yazılıyor.
Ama bu hikâyede daha derin bir mesele var:
Kalıcılığın anlamı değişiyor.
Bir zamanlar uygarlıkların izleri taş, kemik, papirüs gibi maddi kalıntılarda saklanırdı.
Şimdi tarih, dosya formatlarının dayanıklılığına bağlı.
Bir uzantı (.jpeg, .mov, .docx) artık okunamadığında, bir sistem çöktüğünde ya da bir şifre unutulduğunda — bir çağın hafızası da kararıyor.
Görünüşte her şey kaydediliyor, ama hiçbir şeyin kalıcılığı garanti değil.
Bugün bile dijital arkeolojinin öncü örnekleri var.
Almanya’daki Arachne veri tabanı, antik nesneleri dijital kimliklere dönüştürüyor; fotoğraflar, yazıtlar ve açıklamalar tek bir sistemde birleşiyor.
Heidelberg Üniversitesi’nin geliştirdiği GigaMesh yazılımı, eski tabletlerdeki silik yazıları lazerle yeniden okunabilir hale getiriyor.
PyPotteryLens adlı açık kaynaklı bir sistem, arkeolojik seramik çizimlerini yapay zekâyla tanıyıp dijitale aktarıyor.
Birleşik Krallık’taki Archaeology Data Service (ADS), kazılardan çıkan dijital verileri geleceğe taşımak için özel arşivleme standartları geliştiriyor.
Bu çabaların hepsi aynı şeyi söylüyor:
Kazmak artık fiziksel bir eylem değil, bir erişim biçimi.
Ve biz, farkında olmadan, kendi uygarlığımızın kalıntılarını her gün üretiyoruz.
Bir sosyal medya gönderisi, bir e-posta, bir dosya adı…
Belki geleceğin arkeologları “final_son_son2.pdf” adındaki dosyanın ardında uykusuz bir tasarımcının hikâyesini bulacak.
Ama dijital çağın kalıntıları taşlaşmıyor, buharlaşıyor.
Sunucular çöküyor, linkler ölüyor, platformlar kapanıyor.
Ve geriye yalnızca okunamayan izler kalıyor.
Belki de dijital arkeoloji yalnızca geleceğin değil, bugünün bilimi.
Çünkü biz artık geçmişi değil, kendi şimdimizi korumaya çalışıyoruz.
Ne var ki tarihin ironisi burada:
İnsanlık hiç olmadığı kadar çok şey kaydediyor, ama hiçbir şeyi gerçekten hatırlamıyor.
Her yedekleme bir unutmanın başlangıcına dönüşüyor.
Her arşiv, bir sessizlik deposu haline geliyor.
Bir gün, uzak bir gelecekte, bir araştırmacı bozulmuş bir sabit diski açacak.
Ve orada, silinmiş bir profil fotoğrafının içinde, bu çağın ruhunu bulacak.
Bir kod satırı yanıp sönerken, o veri belki de sessizce fısıldayacak:
“Buradaydık.”